Literatura jest tworem artystycznym, czyli dziełem uformowanym pisemnie lub w postaci przekazu ustnego. Literatura piękna wedle tradycyjnego podziału dzieli się na epikę, lirykę oraz dramat. Każdy rodzaj literatury posiada gatunek. Chociażby epika, w której w skład wchodzą bajki, nowele, opowiadania, powieści, legendy oraz baśnie, jest gatunkiem pobudzającym wyobraźnię, ludzki intelekt, budząca refleksje nad życiem.
Literatura dziecięca ma ogromne znaczenie dla rozwoju i wychowania. Literatura ta wyróżnia się na tle literatury dorosłej, pod względem doboru formy przekazywanej treści, doborze konkretnych potrzeb jej tworzenia, a także dostosowaniem tematyki odpowiedniej do wieku. Fundamentem tworzenia się literatury była myśl pisana przeznaczona dla czytelników młodych, a w szczególności dla młodzieży. Początki jej tworzenia szacuje się na XVIII w. i dotyczy wszystkich tekstów czytanych niezależnie od wieku czytelnika. Zarówno młodzież jak i dorośli wczytywali się w te same książki. Niekiedy osoby dorosłe jako opiekunowie nadzorowali wybierane przez młodszych teksty pisane. W tym okresie kształtowania się literatury bajki oraz baśnie pisane były dla dorosłych. Na początek kształtowania się literatury dla dzieci składały się teksty literackie oraz paraliterackie. Teksty te służyły szeroko pojętym celom dydaktycznym i wychowawczym. W okresie XIX wieku nastąpiły zmiany, kiedy dziecko pojawiło się w literaturze jako temat literacki. W następstwie później tworzono teksty przeznaczona tylko i wyłącznie dla dzieci.
Dziś, literatura dziecięca stanowi literaturę tworzoną i wybieraną z myślą o dzieciach. Charakterystyczna dla omawianej literatury jest jej celowość, która ma wymiar wychowawczy i edukacyjny.
Literatura dla dzieci jest to twórczość skierowana do dzieci i jest dla nich przeznaczona, rządząc się własnymi prawami, posiada indywidualną poetykę form zarówno inicjalnych jak i gatunkowych. Swoim zasięgiem obejmuje nie tylko źródła pisane, ale i własny szlak komunikacyjny, który zawiera rynek, pracę, wydawnictwa i krytykę.
Na przestrzeni rozwoju literatury dla dzieci przypisywano jej miano paraliterackiego tworu, czyli takiego, który zbliżony był do literatury, lecz nie stanowił jej w znaczeniu dosłownym. Wiele rozważań na temat literatury dla dzieci dotyczy jej odrębności. Tak jak słowo „para” w wyrazie paralitercki oznaczające posiadanie czegoś innego, tak literatura dziecięca dla literatury pięknej taki element posiada. Swoje zdanie na ten temat wyraża Bronisław Dymar, który podkreśla, że literatura dla dzieci i młodzieży posiada szczególną cechę. Ta cecha to pewna wartość, która dla jednych jest wartością wyjątkową, dodatnią i wnoszącą coś szczególnego, a dla innych wręcz podrzędną, naruszającą „honor” ogólnie rozumianej literatury pięknej. Tak, więc dla wielu podejmujących się omawiania literatury dziecięcej w kontekście jej specyfiki określą ją w kategorii Minorum gentium.
Dowodem na uznanie, że literatura dziecięca jest infantylnym wybrykiem świadczy chociażby wywiad z Janem Brzechwą, który pojawił się w Przeglądzie Kulturalnym. „Okazuje się(…),że uprawianie literatury dla dzieci uważane jest za pewnego rodzaju anomalię, za wybryk natury tak dziwny, że aż zmusza ludzi do zastanowienia. Powstaje też widocznie wątpliwość, dlaczego literat, który jako tako opanował rzemiosło literackie i mógłby pisać prawdziwe utwory, zniża się do upośledzonego rodzaju twórczości. A że jest to rodzaj, który w oczach wielu fachowców uchodzi za upośledzony, potwierdzają rozmaite fakty obiektywne.” Zasadniczym powodem takiego traktowania literatury dziecięcej był i jest specyficzny język w niej występujący. Przeciętne, bezrefleksyjne podejście zakłada, że utwory dla dzieci mają ubogi, infantylny przekaz, po przez występowanie w nim słów owocujących w zdrobnienia. Jest to natura ulegania stereotypom, które wskazują, że teksty nie będące napisane językiem dorosłych nie są wartościowe i nie mogą być odbierane przez dorosłych. Dorosła literatura nie wymaga złożonej metaforyki, a prostych, jednoznacznych form.
Rozpatrując temat literatury dziecięcej warto wskazać na jej wymiar moralny. Utwory dziecięce ukazują olbrzymie wartości moralne. Współcześnie podejście do bajek, baśni czy legend przybierają bardziej pomyślny rozwój. Okazuje się, że literatura dla dzieci jest spoiwem łączącym pokolenia i gwarantuje przekazywanie wartości. Literatura dziecięca z łatwością trafia w umysły dzieci, rozwijając ich wyobraźnie. Fantazje i obrazy, które wytwarza w myślach pozwalają kształtować nowy obraz świata. Jedną z ról literatury dziecięcej jest formowanie rzeczywistości w określony, stymulujący i pozytywny sposób. W połączeniu z wizualizacją, przekazywana treść bajki oddziałuje na procesy poznawcze dziecka i pobudza aktywność do myślenia w sposób twórczy. Poza rolą stymulującą wyobrażenia i obraz rzeczywistości, utwory dla dzieci uczą rozumienia i łączenia faktów w jedną, spójną całość. Każda z baśni ma przyczynowo skutkowy ciąg, który pomaga dziecku rozwijać umiejętność wielozdaniowej wypowiedzi. Wiele treści w literaturze dla dzieci dotyczy rozpoznawania dobra i zła, oraz płynących z nich nagród oraz konsekwencji.
Istotny aspekt w rozwijaniu dziecka odgrywa wizualizacja. Badania naukowe potwierdzają, że układ nerwowy człowieka nie odróżnia doświadczeń rzeczywistych od tworzonych w sposób szczegółowy w wyobraźni. Wizualizacja należy do technik naturalnie przez nas stosowanych. To czynność, która jest zupełnie automatyczna, podobnie jak czynność oddychania. Każda wizualizacja polega na tworzeniu zmysłowych wrażeń w celu zmienienia nawyków bądź osiągania swoich celów. Wizualny akt twórczy kształtowany przez literaturę dziecięcą jest treningiem, który przy wykorzystaniu wyobraźni dziecka, przyczynia się do jego rozwoju na wielu płaszczyznach. Wizje stymulują koncentracje, przezwyciężają problemy nerwicowe, pomagają dzieciom w radzeniu sobie ze stresem i bólem oraz znacząco podwyższają poczucie własnej wartości oraz bezpieczeństwa.
Bibliografia
· J. Cieślikowski, Literatura osobna, Warszawa 1985.
· J. Day, Twórcza wizualizacja dla dzieci, Sposoby pozytywnego oddziaływania na własne zdrowie, przeł. M.
Bartosz, Zysk i S-ka wydawnictwo, Wyd. I, Poznań 1997.
· S. Barańczak, Poezja i dziecko, 1973.
· S. Skwarczyńska, O pojęciu literatury stosowanej, w: Szkice z zakresu teorii literatury, Lwów 1932.
· S. Skwarczyńska, Wstęp do nauki o literaturze. tomy I-III, Warszawa 1954–1965.
· „Przegląd Kulturalny 1960” nr 26, 2003.
· Słownik terminów literackich. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1998.
Artykuł przygotowany przy współpracy z czytelniczką, która zechciała podzielić się tu swoimi przemyśleniami
