Termin „pomoc społeczna” przewija się w dzisiejszym świecie na co dzień. Co właściwie oznacza? Pomoc społeczna działa na podstawie Ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej. Jest działaniem, które umożliwia przezwyciężenie trudnych życiowych sytuacji. Skierowana jest do osób, które same nie są w stanie sobie poradzić. Podstawowym celem pomocy społecznej jest zaspokojenie elementarnych potrzeb człowieka i zapewnienie mu godnych warunków życia. Pomoc społeczna to jednak nie tylko pomoc doraźna, ale też zapobieganie zagrożeniom i motywowanie do samodzielnego radzenia sobie z życiowymi trudności na miarę swoich możliwości. Pomocą nie jest podanie gotowego rozwiązania, a zmotywowanie do jego samodzielnego znalezienia. Pomoc społeczna to też działanie na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu, marginalizacji, wspieranie integracji z otoczeniem. Jednostka akceptowana w środowisku ma większą siłę do przezwyciężania trudności, które stają na jej drodze.
Zastanówmy się, jakie sytuacje życiowe zalicza się do trudnych – innymi słowy, komu przysługuje pomoc społeczna? Zgodnie z art. 7 Ustawy o pomocy społecznej, do trudnych sytuacji życiowych zaliczamy ubóstwo, sieroctwo, bezrobocie, bezdomność, długotrwałą i ciężką chorobę, niepełnosprawność, brak umiejętności przystosowania się, narkomania, alkoholizm, przemoc, zdarzenia losowe. Pomoc społeczna przysługuje więc osobom nie posiadającym zatrudnienia, bezdomnym, ciężko chorym, uzależnionym, nieprzystosowanym.. Osoby takie nie są w stanie zapewnić sobie godnego życia samodzielnie.
Jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej są regionalne ośrodki polityki społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki pomocy społecznej, domy pomocy społecznej, placówki specjalistycznego poradnictwa, ośrodki wsparcia, ośrodki interwencji kryzysowej. Jednostki te współpracując ze sobą oraz z Kościołem, fundacjami, stowarzyszeniami niosą pomoc ludziom najbardziej potrzebującym.
Głównym celem pomocy społecznej jest, jak już wspomniałam, zapewnienie jednostce godnego życia. Może temu służyć praca socjalna, przeważnie jednak głównym narzędziem jest wsparcie finansowe. Pomoc społeczna obejmuje przyznawanie i wypłacanie świadczeń, a co za tym idzie zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – minimum socjalnego, które umożliwi zaspokojenie podstawowych potrzeb i godne życie. Innym celem pomocy społecznej jest integracja osób wykluczonych społecznie ze środowiskiem. Ten wymiar pomocy ma znaczenie np. w stosunku do osób, które wychodzą na wolność po odbyciu kary więzienia. Osoby takie potrzebują pomocy i wsparcia, żeby móc na nowo zintegrować się ze społeczeństwem i nauczyć się w nim funkcjonować.
Pomoc społeczna jest jedną z instytucji polityki społecznej państwa. Organizują ją organy administracji rządowej i samorządowej na poziomie gmin. Jest ona oparta na współpracy tych organów z innymi instytucjami pozarządowymi, Kościołem, związkami wyznaniowymi i osobami fizycznymi i prawnymi. Tylko spójna współpraca tych wszystkich jednostek może nieść efektywną i wydajną pomoc.
Zadania pomocy społecznej podzielone są na poszczególne jednostki administracyjne. Gmina ma przydzielone zadania obowiązkowe i własne. Zadaniem obowiązkowym gminy jest np. opracowywanie gminnej strategii rozwiązywania społecznych problemów i jej realizacja. Obowiązkowym zadaniem jest też analiza sytuacji społecznej, wyciąganie wniosków, sporządzanie statystyk. Obowiązkiem gminy jest też przyznawanie zasiłków, praca socjalna, organizacja i świadczenie usług opiekuńczych. Przykładowym zadaniem własnym gminy jest natomiast współpraca z powiatowym urzędem pracy w celu rozpowszechniania ofert pracy czy też prowadzenie domów pomocy społecznej. Gmina ma też zadania zlecone. Należy do nich np. organizowanie i świadczenie specjalistycznej opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Zadania powiatu mają większy zasięg, należy do nich np. pomoc cudzoziemcom, prowadzenie i rozwój domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym. Powiat ma też za zadanie prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowych, powiatowych centrów pomocy rodzinie. Samorządy województwa mają zadania nieco inne niż gmina czy powiat. Należy do nich np. organizowanie kształcenia pracowników socjalnych, analiza sytuacji społecznej w całym województwie, a także sprawdzanie efektywności działań gmin i powiatów. Najszerszy zasięg mają zadania ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Należą do nich m. in. analiza pracy społecznej na wszystkich szczeblach, współdziałanie z organizacjami pozarządowymi, monitorowanie i proponowanie nowych, innowacyjnych rozwiązań.
Jak widać, pomoc społeczna jest działaniem niezwykle złożonym. Powodem tego jest złożoność i różnorodność problemów, jakim stawia czoła na co dzień. Jednak podstawowym i najczęstszym rodzajem pomocy są świadczenia socjalne. Przyjrzyjmy się bliżej ich rodzajom.
Jednym z rodzajów świadczenia pieniężnego jest zasiłek stały. Przysługuje on osobom pełnoletnim, samodzielnie prowadzącym gospodarstwo domowe, niezdolnym do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy niż kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej. Przysługuje on również osobie pełnoletniej, pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy, której dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie jest niższe niż kryterium dochodowe. Kwota zasiłku stałego nie może być niższa niż 30 zł miesięcznie, a jej wartość jest ustalana zgodnie z wysokością dochodu.
Innym rodzajem świadczenia jest zasiłek okresowy. Jest on przyznawany szczególnie w sytuacji długotrwałej choroby, bezrobocia, niepełnosprawności. Kryteria przyznawania tego typu świadczenia są podobne do kryteriów przyznawania zasiłku stałego. Jest on przyznawany na jakiś czas, do czasu ustabilizowania sytuacji lub nabycia uprawnienia do pobierania innego świadczenia.
Oprócz zasiłku stałego i okresowego, istnieje też zasiłek celowy. Jest on przyznawany na określony cel – zakup żywności, odzieży, opału czy leków, czyli na zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej. Innym powodem przyznania zasiłku celowego jest nieszczęśliwe zdarzenie losowe, klęska żywiołowa, ekologiczna. Może go otrzymać osoba lub rodzina, która w wyniku nieszczęśliwego zdarzenia poniosła znaczne straty.
Innym rodzajem świadczenia jest jednorazowy zasiłek lub pożyczka na usamodzielnienie, przy czym w przypadku usamodzielnienia osoby, pomoc nie musi mieć charakteru pieniężnego – może też polegać na pomocy rzeczowej, udostępnieniu maszyn, narzędzi, umożliwiających zorganizowanie własnego warsztatu pracy. Istnieje też możliwość uzyskania pomocy na kontynuowanie kształcenia. Przysługuje ona osobie usamodzielnionej, która osiągnęła pełnoletniość w rodzinie zastępczej oraz osobie pełnoletniej, opuszczającej ośrodek opiekuńczo-wychowawczy.
Oprócz wymienionych wyżej zasiłków, istnieją jeszcze zasiłki na naukę języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Polsce ochronę uzupełniającą lub status uchodźcy, zasiłek dla osoby, która zrezygnowała z pracy na rzecz bezpośredniej opieki nad ciężko chorym członkiem rodziny, czy też zasiłek pr zyznany przez sąd z tytułu sprawowania opieki.
Rodzajów pomocy finansowej jest całe mnóstwo. Pomoc społeczna to jednak nie tylko wsparcie pieniężne, ale też inne formy świadczeń. Jednym z rodzajów świadczenia niepieniężnego jest praca socjalna. Jest to działanie świadczone przez wykwalifikowanych specjalistów na rzecz osób i rodzin potrzebujących pomocy w odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie. Z pracy socjalnej wynika też inny rodzaj niematerialnych świadczeń – pobyt i usługi w domu pomocy społecznej. Domy takie świadczą usługi osobom niepełnosprawnym fizycznie i psychicznie, dorosłym i dzieciom. Często są to placówki całodobowe, sprawujące nieprzerwaną specjalistyczną opiekę. Innym świadczeniem niepieniężnym jest działalność interwencyjna. Interwencja kryzysowa obejmuje działanie na wypadek nagłej sytuacji, zagrożenia, kryzysu. Polega na działaniu psychologicznym, terapeutycznym i ma na celu przywrócenie równowagi psychicznej osoby dotkniętej kryzysem.
Ciekawym rodzajem świadczenia niepieniężnego są mieszkania chronione. Są to miejsca, w którym osoby np. opuszczające placówkę pomocy społecznej uczą się samodzielnego życia i funkcjonowania w społeczeństwie. Jest to bezpieczne przygotowanie tych osób do samodzielnego życia. Mieszkanie chronione przysługuje osobie, która wymaga wsparcia i pomocy, ale nie wymaga całodobowej opieki. Miejscem, w którym świadczona jest opieka specjalistów jest też ośrodek wsparcia. Przeznaczony jest np. dla osób z zaburzeniami psychicznymi, dla matek z dziećmi, dla osób bezdomnych.. Jest miejscem, gdzie potrzebujący mogą liczyć na ciepły posiłek, odzież czy schronienie.
Świadczeniem wyjątkowo motywującym do samodzielnego rozwiązywania problemów są kluby samopomocowe. Grupy samopomocowe są grupami ludzi, których łączy taki sam problem – ta sama choroba, ten sam rodzaj niepełnosprawności, to samo uzależnienie. Osoby te spotykają się dobrowolnie, w celu rozwiązania swoich problemów. Udział w spotkaniach takiej grupy niweluje poczucie samotności, wyizolowania i wykluczenia ze środowiska., wzmacnia motywację do zmian i poczucie siły i chęci do życia i działania. Cele grupy samopomocowej, zasady jej działania członkowie ustalają sami. Często na spotkaniach grupy obecny jest specjalista, nakierowujący odpowiednio działaniem grupy.
Świadczeniem skierowanym do osób potrzebujących, bez względu na ich dochód jest poradnictwo specjalistyczne. Obejmuje ono porady z zakresu przepisów prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, porady psychologiczne w zakresie diagnozy, terapii, profilaktyki oraz poradnictwo rodzinne, obejmujące kwestie problemów w funkcjonowaniu rodziny, opieki nad osobą niepełnosprawną czy terapię rodzinną.
Przyznanie każdego z rodzajów świadczeń wymaga wcześniej przeprowadzonego przez pracownika socjalnego wywiadu środowiskowego. Przeprowadzany on jest w celu jak najlepszego poznania klienta i jego sytuacji. Pracownik socjalny zbiera informacje na temat sytuacji rodzinnej i osobistej osoby, która zgłasza się po pomoc i na podstawie zebranych danych podjęta zostaje decyzja o przyznaniu danego świadczenia i jego wysokości.
Mówiąc o pomocy społecznej musimy pamiętać o tym, że doraźna pomoc finansowa czy rzeczowa zwykle nie rozwiązuje problemu osoby. Rozwiązując problem należałoby znaleźć jego przyczynę. Dlatego tak ważne jest stymulowanie do działania samodzielnego jednostki, a nie tylko podawanie gotowego rozwiązania „na tacy”, bez konieczności własnego wkładu i działania.
Pomoc społeczna jest instytucją niezwykle potrzebną społeczeństwu, szczególnie w dzisiejszych czasach. Często bywa jedynym ratunkiem i nadzieją osób, które znalazły się na zakręcie życia i nie potrafią sami wyjść na prostą i zapewnić sobie godny byt.
Artykuł przygotowany przy współpracy z czytelniczką, która zechciała podzielić się tu swoimi przemyśleniami
